Czas pracy – podstawowe informacje dla pracowników i pracodawców

Przepisy o czasie pracy są złożone i dość skomplikowane, choć w typowych sytuacjach ich stosowanie nie przysparza trudności. Warto poznać podstawowe informacje dotyczące czasu pracy, przerw, czasu minimalnego odpoczynku itp. – zapraszamy do lektury praktycznego zestawienia podstawowych norm.

Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Normy czasu pracy

Zgodnie z Kodeksem pracy, czas pracy nie może przekraczać:

• 8 godzin na dobę,
• przeciętnie 40 godzin tygodniowo,
• przeciętnie 5 dni w tygodniu, w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Okres rozliczeniowy to ustalony w zakładzie pracy przedział czasu, np. miesiąc kalendarzowy, kwartał, rok, w którym pracodawca ma obowiązek rozliczyć czas pracy pracownika.

Okres rozliczeniowy służy też do rozliczania godzin nadliczbowych powstałych z przekroczenia normy przeciętnie 40 godzin tygodniowo. Pozwala zapewnić przeciętnie 5-dniowy tydzień pracy. Wymiar czasu pracy do przepracowania ustala się na okres rozliczeniowy.

Wymiar czasu pracy

Wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym ustala się (uwzględniając normy czasu pracy):

• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
• następnie dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
• obniżając wymiar czasu pracy o 8 godzin za każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela.

Przykład

Wymiar czasu pracy do przepracowania w styczniu 2023 r.:

40 godz. x 4 tygodnie = 160 godz.

160 godz. + (8 godz. x 2 dni) = 176 godz.

176 godz. – 8 godz. (1 dzień świąteczny) = 168 godz. (jeden z dni świątecznych przypadających w tym miesiącu, 1 stycznia, przypadał w niedzielę, zatem wymiar czasu pracy uległ obniżeniu tylko o święto przypadające na dzień 6 stycznia).

Wymiar czasu pracy ustalony na okres rozliczeniowy ulega w tym okresie obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy pracownika, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy.

Przykład

Pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim od 24 do 31 stycznia 2023 r., pracował od poniedziałku do piątku po 8 godzin na dobę. W tym czasie zgodnie z rozkładem czasu pracy przepracowałby 48 godzin tj. 24, 25, 26, 27, 30 i 31 stycznia po 8 godzin. Dni 28 i 29 stycznia to dni wolne od pracy. Jego wymiar czasu pracy został pomniejszony o 48 godzin przypadające na okres zwolnienia lekarskiego.

Systemy czasu pracy

System czasu pracy zależy od rodzaju pracy. Zawsze można stosować podstawowy – 8 godzin na dobę.

Gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją można stosować następujące systemy:

• równoważny do 12 godzin,
• zadaniowy,
• przerywany.

Na wniosek pracownika mogą to być systemy:

• weekendowy,
• skróconego tygodnia pracy.

Pozostałe systemy czasu pracy:

• Równoważny do 16 godzin przy pracach, polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy.
• Równoważny do 24 godzin przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych.
• Praca w ruchu ciągłym przy pracach, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane.
• Skrócone normy czasu pracy przy pracach w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia.

Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy należy ustalić w:

• układzie zbiorowym pracy,
• regulaminie pracy,
• obwieszczeniu,
• umowie o pracę.

W każdym systemie czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi, technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Przedłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy do 12 miesięcy ustala się w:

• układzie zbiorowym pracy,
• porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi albo z reprezentatywnymi organizacjami związkowymi,
• porozumieniu z przedstawicielami pracowników, jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe.

Ważne!

Pracodawca ma obowiązek przekazać kopię porozumienia w sprawie przedłużenia okresu roz...