Zmiany w prawie spadkowym już w listopadzie

Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która wejdzie w życie 15 listopada 2023 r., wprowadza zmiany w zakresie zasad dziedziczenia, które mają usprawnić postępowanie spadkowe oraz stanowią odpowiedź na dostrzeżone mankamenty prawa spadkowego.

W tym celu ustawa dokonuje nowelizacji:

• ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, z późn. zm.), dalej „k.c.”,
• ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, z późn. zm.), dalej „k.r.o.” oraz
• ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.), dalej „k.p.c.”.

Ustawa wprowadza zmiany w Kodeksie cywilnym w zakresie zasad dziedziczenia ustawowego w sytuacji, gdy powołani do spadku są dziadkowie spadkodawcy (art. 934 K.c.). W przypadku, gdy którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, będzie przypadał jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli dziecko którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, będzie przypadał w częściach równych jego dzieciom, a w braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku - pozostałym dziadkom w częściach równych. Tym samym wyłączeni od dziedziczenia będą dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Zmiana ta ma służyć skróceniu czasu trwania postępowań, nadto zawężony katalog spadkobierców ustawowych ograniczy potrzebę poszukiwania ich z urzędu przez sąd i wzywania na rozprawę.

Ponadto, ustawa w Kodeksie cywilnym dodaje dwie nowe przesłanki niegodności dziedziczenia w postaci:

1. uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy;
2. uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka (art. 928 k.c.).

Zmiana ta ma na celu umożliwienie osobie, mającej w tym interes prawny (np. pozostałym spadkobiercom), przeciwstawienie się możliwości uzyskania korzyści ze spadku przez osobę niewykonującą obowiązków wynikających z prawa rodzinnego i zasad współżycia społecznego w stosunku do spadkodawcy, mimo realnej możliwości ich spełnienia.

W zakresie postępowania spadkowego, ustawą wprowadzono również rozwiązanie modyfikujące regulację art. 1015 k.c. która przesądza o obowiązku złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego dziedziczenia. Nowelizacja przewiduje, iż do zachowania ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie tego oświadczenia. Ponadto, jeśli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie wymagało zezwolenia sądu, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie (art. 1015 § 1² k.c.).

Dodatkowo uzupełnieniu uległy ustawowe przesłanki, których spełnienie daje możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby (albo niezłożonego w ustawowym terminie ze względu na błąd lub groźbę). Dodatkowa przesłanka odnosi się do rocznego terminu określonego w art. 88 § 2 k.c., którego zachowanie jest konieczne dla skutecznego uchylenia się od skutków prawnych wadliwego (na skutek błędu lub pod wpływem groźby) oświadczenia woli. Zgodnie z dodanym w art. 1019 § 1 pkt 3 k.c. dla dochowania tego terminu wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli.

W ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawa wprowadza regulację, która w ramach zarządu nad majątkiem dziecka, wyłącza konieczność pozyskania zgody sądu na czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu w sytuacji, gdy czynność ta polega na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, a dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez któregokolwiek z rodziców, którym przysługuje pełna władza rodzicielska. Zgoda sądu będzie jednak wymagana w braku porozumienia rodziców lub jeżeli inny zstępny rodziców tego dziecka przyjmuje spadek (art. 101 k.r.o.). W konsekwencji sprecyzowaniu uległa treść oświadczenia o odrzuceniu spadku składanego przez rodzica dziecka uprawnionego do spadku (art. 640¹ § 3 k.p.c.).

W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, ustawa przewiduje przekazanie spraw dotyczących wydawania zezwoleń na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka dotyczących prostego przyjęcia spadku lub odrzucenia spadku spod kognicji sądu opiekuńczego do sądu spadku (art. 640¹ k.p.c.). Zdaniem autorów przedłożenia, brak konieczności prowadzenia w trakcie postępowania spadkowego odrębnego postępowania sądowego w przedmiocie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub pozostającego pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku przyczyni się do przyspieszenia postępowań o stwierdzenie nabycia spadku, a jednocześnie zmniejszy liczbę spraw wpływających do sądów opiekuńczych.

Do odciążenia sądów ma przyczynić się również zmiana w art. 640 § 1 k.p.c., znosząca obowiązek notariusza przesyłania do sądu spadku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli zarejestrował akt poświadczenia dziedziczenia, a także zmiana w art. 652 k.p.c., w którym zniesiono obowiązek notariusza zawiadamiania sądu spadku o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu - w sytuacji, gdy notariusz sporządził akt poświadczenia dziedziczenia.

W celu przyspieszenia postępowań sądowych znowelizowano również ustawę z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, umożliwiając sądom pozyskiwanie danych z rejestru stanu cywilnego niezbędnych do wydania orzeczenia w sprawie. Pozyskiwanie danych z tego rejestru umożliwiono także Ministrowi Sprawiedliwości.

Przewidziano również zmianę w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, która ma na celu dodanie w treści aktu poświadczenia dziedziczenia określenia sposobu przyjęcia spadku (podobnie jak przewidziano w proponowanym brzmieniu art. 677 § 1¹ pkt 4 k.p.c. w odniesieniu do postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Ustawą objęto także ustawę z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne w celu przesądzenia, iż prawo dostępu do danych z ewidencji gruntów i budynków (w postaci wypisu i wyrysu z ewidencji) - w tym za pośrednictwem zintegrowanego systemu informacji o nieruchomościach - przysługuje sądom na potrzeby prowadzonych postępowań.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 15 listopada 2023 r., z wyjątkiem:

• art. 1 pkt 1-3 i art. 3 pkt 10 (przepisy Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego dot. zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego), które wchodzą w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia, tj. 15 września 2023 r.;
• art. 4 i art. 9 (dot. zmian w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne i w ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego), które wchodzą w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 15 sierpnia 2024 r.

źródło: www.prezydent.pl