PIP: Nadgodziny w praktyce

Praca w godzinach nadliczbowych występujepo przekroczeniu przez pracownika: tygodniowej normy czasu pracy, dobowej normy czasu pracy, przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy,wynikającego z obowiązującego go systemu i rozkładu czasu pracy (przy zatrudnieniu w równoważnymsystemie czasu pracy).

Norma dobowa i tygodniowa – co do zasady 8 godz. na dobę i przeciętnie 40 godz. na tydzień. 

Wyjątek – przepisy szczególne – np. norma czasu pracy pracowników niepełnosprawnych w stopniu znacznym i umiarkowanym – 7 godz. na dobę i 35 godz. tygodniowo. 

PRZYKŁAD

1. Przekroczenie normy tygodniowej. Pracownik świadczy pracę w podstawowym systemie czasu pracy, od poniedziałku do piątku po 8 godz. dziennie a czas pracy jest rozliczany w 1 miesięcznym okresie rozliczeniowym obejmującym miesiąc kalendarzowy. Dniem wolnym wyznaczonym dla zachowania przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy jest sobota. W jednym z tygodni pracodawca polecił pracownikowi, ze względu na szczególne potrzeby, wykonywanie pracy w sobotę, która była dla niego dniem wolnym od pracy. Pracę wykonywał w wymiarze 8 godz. Praca w tym dniu nie została zrekompensowana dniem wolnym od pracy. Po zakończeniu okresu rozliczeniowego (miesiąca kalendarzowego), praca w sobotę w wymiarze 8 godz. stanowi pracę w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.

2. Przekroczenie normy dobowej. Pracownik świadczy pracę w podstawowym systemie czasu pracy, pracuje od poniedziałku do piątku po 8 godz. dziennie. Pracodawca w czwartek w danym tygodniu, ze względu na szczególne potrzeby, polecił mu wykonywanie pracy w wymiarze 10 godz. W tym dniu pracownik świadczył pracę w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowej normy czasu pracy w wymiarze 2 godz.

3. Jednoczesne przekroczenie normy dobowej i tygodniowej. Pracownik świadczy pracę w podstawowym systemie czasu pracy, od poniedziałku do piątku po 8 godz. dziennie a czas pracy jest rozliczany w 1 miesięcznym okresie rozliczeniowym obejmującym miesiąc kalendarzowy. Dniem wolnym wyznaczonym dla zachowania przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy jest sobota. W jednym z tygodni pracodawca polecił pracownikowi, ze względu na szczególne potrzeby, wykonywanie pracy w sobotę, która była dla niego dniem wolnym od pracy. Pracę wykonywał w wymiarze 10 godz. Praca w tym dniu nie została w żaden sposób zrekompensowana czasem wolnym. Po zakończeniu okresu rozliczeniowego (miesiąca kalendarzowego), praca w sobotę w wymiarze 10 godz. stanowi pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wymiarze 2 godz. – wynikających z przekroczenia dobowej normy czasu pracy i w wymiarze 8 godz. – wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy

4. Przekroczenie przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy. Pracownik świadczy pracę w równoważnym systemie czasu pracy, w którym dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godz. W danym tygodniu, w którym miał zaplanowaną pracę od poniedziałku do piątku po 12 godz. dziennie, w piątek z uwagi na awarię systemu wodnego wykonywał pracę, na polecenie pracodawcy, łącznie przez 15 godz. W tym dniu pracownik świadczył pracę w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy w wymiarze 3 godz. (spełniono dwie przesłanki – praca w wymiarze 3 godz. – ponad normę 8 godz. i ponad ustalony wymiar czasu pracy – 12 godz.

UWAGA! 
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (okoliczności takie jak: pożary, powodzie, katastrofy, awarie maszyn itp.);
• szczególnych potrzeb pracodawcy (okoliczności, których pracodawca nie mógł przewidzieć w chwili ustalania rozkładu czasu pracy na dany okres rozliczeniowy).

Pracownik a odmowa pracy w nadgodzinach

Pracownik może odmówić wykonania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych, jeżeli polecenie to byłoby sprzeczne z przepisami prawa. W doktrynie przyjmuje się, że odmowa wykonania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych dopuszczalna jest także w sytuacji, gdy polecenie byłoby sprzeczne z umową o pracę, gdy powodowałoby naruszenie zasad współżycia społecznego, zagrażało życiu lub zdrowiu pracownika i innych osób, a także gdy stan psychofizyczny pracownika nie pozwala na wykonanie polecenia pracy w godzinach nadliczbowych.

Nieuzasadniona odmowa wykonania przez pracownika polecenia pracy w godzinach nadliczbowych może skutkować nałożeniem na niego kary porządkowej upomnienia lub nagany za naruszenie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, a w skrajnych przypadkach może nawet prowadzić do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę.

Nadgodziny w niepełnym wymiarze czasu pracy

UWAGA! 
Nie można mylić godzin nadliczbowych z godzinami ponadwymiarowymi.

Strony ustalają w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia jak za nadgodziny.

PRZYKŁAD

Pracownik zatrudniony na ½ etatu świadczy pracę w podstawowym systemie czasu pracy, od poniedziałku do piątku po 4 godz. dziennie. W czwartek w danym tygodniu pracownik na polecenie pracodawcy świadczył pracę w wymiarze 9 godz. W tym dniu pracownik świadczył pracę, 4 godz. w ramach normalnego wymiaru czasu pracy, 4 godz. w godzinach ponadwymiarowych i 1 godz. w godzinach nadliczbowych.

Godziny po przekroczeniu 4 godz. na dobę, ale niestanowiące przekroczenia 8 godz., stanowią godziny ponadwymiarowe, a nie godziny nadliczbowe. 

Limit godzin nadliczbowych

Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godz. w...