Kontrole i procedury (2) Postępowanie podatkowe

Postępowanie podatkowe często poprzedza działania kontrolne. Ale równie często jest odwrotnie - to po przeprowadzonej kontroli rozpoczyna się postępowanie podatkowe. Czym więc różnią się postępowanie podatkowe od kontroli podatkowej czy kontroli celno-skarbowej?

Wiele procedur, terminów, obowiązków i uprawnień stron w toku wszystkich tych czynności jest tożsamych. To powoduje spory między podatnikami i administracją podatkową. Podatnicy twierdzą, że czynności prowadzone „z nimi” przekraczają zakres dozwolony w ustawie Prawo Przedsiębiorców (liczba trwających jednocześnie kontroli, czas trwania kontroli itp.). Organy podatkowe stoją jednak na stanowisku, że należy rozdzielić czynności kontrolne od czynności stanowiących postępowanie podatkowe. Jako argument używane jest to, że ustawodawca w Ordynacji podatkowej rozdzielił te czynności, umieszczając i opisując je w osobnych działach. Sprawa była rozstrzygana także przez sądy.

Wyrok WSA w Olsztynie z 26 listopada 2009 r., sygn. akt I SA/Ol 591/09 (wyciąg)

„Tym samym przepisy dotyczące kontroli zawarte w u.s.d.g. nie mają zastosowania do postępowania podatkowego. Niejednokrotnie jednak podatnicy uważają, że w ramach postępowania podatkowego organy podatkowe prowadzą faktycznie kontrolę podatkową nieograniczoną przepisami u.s.d.g. Sądy administracyjne jednak stanowczo potwierdzają odrębność obu postępowań.

Na gruncie ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej odróżnić jednak należy kontrolę podatkową od postępowania podatkowego, na co słusznie zwróciły uwagę organy celne. Analiza unormowań rozdziału 5 u.s.d.g. pozwala bowiem na stwierdzenie, że dotyczą one kontroli w ścisłym rozumieniu tego pojęcia, więc tych czynności organów kontroli, które przeprowadzane są u przedsiębiorcy, w jego siedzibie, mając przez to wpływ na bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa.

Tak rozumiana kontrola to czynności organu kontrolującego w siedzibie przedsiębiorstwa polegające na bezpośrednim poznaniu działalności przedsiębiorcy, związane między innymi z zapoznaniem się z dokumentacją i zabezpieczeniem dokumentów, akt oraz innych środków dowodowych znajdujących się u kontrolowanego na cele dalszego postępowania.

W odniesieniu do kontroli podatkowej takie jej rozumienie znajduje nadto potwierdzenie w wykładni językowej art. 281 § 1 Ordynacji podatkowej, który mówi o przeprowadzaniu kontroli podatkowej «u podatnika» oraz w art. 285a § 1 Ordynacji podatkowej, który wprost stwierdza, że «czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie kontrolowanego, w innym miejscu przechowywania dokumentacji oraz w miejscach związanych z prowadzoną przez niego działalnością i w godzinach jej prowadzenia»”.

Analizując przedstawione orzeczenie, widzimy, że jako podstawową różnicę między postępowaniem podatkowym a kontrolą podatkową wskazuje się fakt prowadzenia kontroli w siedzibie przedsiębiorcy i zbieranie dowodów „na miejscu”, gdy tymczasem postępowanie dowodowe w ramach postępowania podatkowego polega na zbieraniu dowodów niejako „zza biurka”.

Postępowanie podatkowe w zakresie wymiaru podatku ma na celu ustalenie prawidłowego wymiaru tego podatku. Tak więc przesłanką wszczęcia postępowania podatkowego powinno być posiadanie przez organ podatkowy dowodu, że podatnik ten podatek niewłaściwie obliczył bądź go nie zadeklarował. Kontrola podatkowa powinna więc służyć ustaleniu, czy rzeczywiście podatnik nieprawidłowo wywiązał się ze swoich obowiązków podatkowych. Praktyka organów podatkowych sprawia, że często trudno ustalić, czym kierował się organ podatkowy, wszczynając np. postępowanie podatkowe przy braku jakichkolwiek przesłanek co do nieprawidłowości rozliczeń podatnika, zamiast poprzedzić je kontrolą podatkową.

...