Małżeństwo a finanse - pytania i odpowiedzi

1. Czy i na jakich zasadach małżonkowie mogą mieć wspólny rachunek? Rachunek bankowy, z wyjątkiem rachunku rodzinnego, może być prowadzony między innymi dla kilku osób fizycznych. O ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, każdy ze współposiadaczy może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym momencie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy. Oprócz regulacji ustawowych, istotna jest również treść umowy wspólnego rachunku bankowego zawartego z bankiem, ponieważ zazwyczaj są w niej zawarte szczegółowe zasady założenia, prowadzenia oraz zamknięcia takiego rachunku bankowego. W przypadku założenia przez małżonków wspólnego rachunku bankowego należy pamiętać o zasadach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych. Zgodnie z tzw. przepisami krio, co do zasady z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Do majątku wspólnego należy przede wszystkim otrzymane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków. Rachunek wspólny małżonków może podlegać zajęciu egzekucyjnemu. Rachunku wspólnego małżonków nie należy mylić z rachunkiem rodzinnym, na który mogą być wpłacane wyłącznie środki pieniężne pochodzące ze świadczeń niepodlegających egzekucji.

Zastosowane przepisy:

• art. 51 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1896, dalej upb)
• ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1359, dalej krio)

2. Czy można mieć dostęp do indywidualnego rachunku współmałżonka?

Tak, o ile współmałżonek wyrazi na to swoją pisemną zgodę. Jeśli rachunek bankowy został założony tylko przez jednego małżonka i chce on, aby drugi małżonek mógł uzyskać informacje dotyczące tego rachunku, które są objęte tajemnicą bankową, to powinien złożyć w banku stosowne upoważnienie. Możliwe jest również ustanowienie pełnomocnika do rachunku bankowego. Wyróżniamy pełnomocnictwo ogólne, tj. do czynności zwykłego zarządu, pełnomocnictwo rodzajowe – tj. do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu oraz pełnomocnictwo szczególne – do poszczególnej czynności. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie. Pełnomocnikiem może być osoba, która ma pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Zastosowane przepisy:

• art. 50 upb
• art. 104 ust. 3 zd. 2 upb
• art. 98 kc
• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740, dalej kc)

3. Czy można zamknąć wspólny rachunek po rozwodzie, jeśli były współmałżonek nie wyraża na to zgody?

Każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym momencie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej. W praktyce jednak, banki zazwyczaj wymagają do zamknięcia rachunku bankowego zgody wszystkich współposiadaczy. Ponadto, umowa rachunku bankowego nie zostanie zamknięta, jeśli pozostają do zapłaty jakieś należności względem banku związane z prowadzonym rachunkiem. W sytuacjach braku porozumienia ze współposiadaczem, jeśli należności z rachunku bankowego zostały uregulowane, można zwrócić się do sądu w celu uzyskania orzeczenia sądu zastępującego oświadczenie o zgodzie współposiadacza rachunku bankowego na jego zamknięcie.

Zastosowane przepisy:

• art. 51a upb
• art. 64 kc

4. Co zrobić, gdy komornik zajmuje środki na wspólnym rachunku podczas egzekucji prowadzonej tylko przeciwko jednemu z współmałżonków?

Na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim można prowadzić egzekucję z rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Jednak przepis ten nie wyłącza możliwości obrony małżonka dłużnika w drodze powództwa o zwolnienie od egzekucji na zasadach tam określonych. W nawiązaniu do powyższego Komornik Sądowy może zająć wspólny rachunek bankowy małżonków. Małżonkowie mogą skorzystać z ochrony środków znajdujących się na tym rachunku co do środków, które nie należą do majątku wspólnego, jak również co do środków, które z racji ich pochodzenia są wolne od zajęcia. Zgłoszenie powyższego należy złożyć do banku oraz do komornika, można także skorzystać ze skargi na czynność komornika.

Zastosowane przepisy:

• art. 891² ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 1575, dalej kpc)
• art. 54 i 54a upb
• art. 767 kpc

5. Czy można udostępniać współmałżonkowi dane logowania do indywidualnego konta bankowego?

Jeżeli właściciel rachunku bankowego chce umożliwić dostęp do swojego indywidualnego konta bankowego współmałżonkowi, to powinien w tym celu złożyć do banku stosowną dyspozycję, tj. ustanowić współmałżonka pełnomocnikiem swojego rachunku bankowego.

Zastosowane przepisy:

• ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. z 2020 r. poz. 794, dalej uup)
• art. 40 uup
• art. 42 uup
• art. 45 uup
• art. 46 ust. 1 uup
• art. 46 ust. 3 uup

6. Co zrobić, gdy były współmałżonek nie chce przystąpić do sprawy o stwierdzenie nieważności umowy kredytu hipotecznego indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej?

Jeśli między kredytobiorcami nie ma zgody, zwłaszcza, gdy jeden z nich nie chce wchodzić w spór sądowy z bankiem, wniesienie powództwa tylko przez jednego z nich oraz nieprzystąpienie drugiego, skutkuje oddaleniem powództwa w sprawie. Innym rozwiązaniem byłaby zmiana umowy kredytu, tj. odłączenie jednego z kredytobiorców, natomiast powinien na to wyrazić zgodę zarówno ten kredytobiorca jak i bank. Wtedy, gdy w wyniku zmiany umowy kredytu, jedynym kredytobiorcą pozostałby jeden z małżonków, to mógłby wystąpić do sądu o stwierdzenie nieważności umowy kredytu. Jeśli między kredytobiorcami jest zgoda, to mogą wspólnie wystąpić przeciwko bankowi do sądu o stwierdzenie nieważności umowy.

Zastosowane przepisy:

• art. 73 § 2 kpc
• art. 195 § 2 kpc
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi w sprawie o sygnaturze akt I ACa 969/18 z dnia 22 października 2019 r.

7. Czy po rozwodzie można podnieść zarzut nieważności kredytu hipotecznego indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, którego umowę podpisano z byłym współmałżonkiem?

Tak, w sprawie o zapłatę, w której jeden z małżonków – współdłużników solidarnych został pozwany przez bank, może podnieść zarzut nieważności umowy kredytu.

Zastosowane przepisy:

• art. 366 kc
• art. 375
• art. 375 § 2 kc
• art. 840 § 1 pkt 1 kpc
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie o sygn. akt II CSK 361/1

8. Czy współmałżonek musi wyrazić zgodę na zaciągnięcie umowy kredytu konsumenckiego lub kredytu hipotecznego?

Zgodnie z prawem oboje małżonkowie są solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązanie odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności enumeratywnie wymienionych w tym przepisie, w tym m.in. czynności prawn...