Rachunek darmowy jako moje prawo

Klienci Rzecznika Finansowego skarżą się, że banki bardzo często arbitralnie zmieniają wysokość opłat i prowizji za podstawowe czynności bankowe. Pobierane opłaty niejednokrotnie stanowią znaczne obciążenie finansowe budżetu domowego, dotyczy to zwłaszcza seniorów i osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. W takich sytuacjach rozwiązaniem problemu może być zmiana płatnego rachunku na bezpłatny podstawowy rachunek płatniczy, który został wprowadzony i zagwarantowany każdemu klientowi w art. 59ia ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych. Każdy Bank/Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowa-Kredytowa/instytucja kredytowa, która posiada w swojej ofercie rachunki płatnicze, ma obowiązek od 2018 r. prowadzenia i udostępniania Klientom takiego rachunku, po spełnieniu przez nich kilku warunków, o czym poniżej.

1. Co to jest podstawowy rachunek płatniczy?

Podstawowy rachunek płatniczy to rachunek w walucie polskiej, przeznaczony dla konsumentów, którzy nie posiadają innego rachunku płatniczego w walucie polskiej, prowadzony przez dostawcę, to jest banki (w tym również oddziały banków zagranicznych), banki spółdzielcze oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz instytucje kredytowe (dalej łącznie: podmioty rynku finansowego lub dostawcy) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowy rachunek płatniczy pozwala konsumentowi (klientowi) na dokonywanie podstawowych czynności bankowych. Co do zasady, podstawowy rachunek płatniczy jest rachunkiem, za który konsument nic nie płaci na etapie jego założenia, jak również później korzystając z niego, jeśli będzie przestrzegał pewnych zasad. Innymi słowy, podstawowy rachunek płatniczy to rodzaj bezpłatnego rachunku, który ma umożliwić bezpłatny dostęp do podstawowych usług bankowych takich jak: wpłaty i wypłaty środków, płatności przy pomocy karty oraz zlecania przelewów.

2. Jaka jest podstawa prawna zobowiązująca podmioty rynku finansowego do prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych?

Dostęp do podstawowego rachunku płatniczego został unormowany przez ustawę z dnia 30 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych ustaw[1], implementującą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/92/UE z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie porównywalności opłat związanych z rachunkami płatniczymi, przenoszenia rachunku płatniczego oraz dostępu do podstawowego rachunku płatniczego (dalej: dyrektywa PAD)[2]. Na podstawie powyższych przepisów unijnych, które zostały zaimplementowane do polskiego porządku prawnego w drodze nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw podmioty rynku finansowego, które w swojej ofercie oferują usługi związane z prowadzeniem rachunków płatniczych dla konsumentów, zostały zobligowane od dnia 8 sierpnia 2018 r. do wprowadzenia do swojej oferty produktowej (świadczonych usług) podstawowego rachunku płatniczego.

Aktualnie kwestia prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych jest regulowana przez art. 59ia do 59ih  ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych[3].

[1] Dz. U. z 2016 r. poz. 1997.

[2] Dz. Urz. UE L 257/214 z dnia 28 sierpnia 2014 r.

[3] Dz. U. z 2021 r. poz. 1907

3. Jaki jest cel prowadzenia tego typu rachunku płatniczego przez podmioty rynku finansowego?

Celem wprowadzenia do oferty podstawowego rachunku płatniczego była walka z tzw. wykluczeniem finansowym Klientów, które polegało na tym, że duża część mieszkańców niektórych państw członkowskich Unii Europejskiej nie posiadała w ogóle rachunku płatniczego. Głównie były to osoby starsze, uboższe i potencjalni klienci, którzy rezygnowali z założenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych ze względów finansowych, obawiając się m.in. obniżenia swoich dochodów o opłaty, które bank pobiera za prowadzenie rachunku.

4. Jakie podmioty rynku finansowego mają obowiązek posiadania w swojej ofercie podstawowego rachunku płatniczego?

Każdy Bank (w tym oddziały banków zagranicznych), instytucja kredytowa (w tym oddziały instytucji kredytowych) i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (dalej jako: SKOK) mają obowiązek posiadania w swojej ofercie podstawowego rachunku płatniczego, z wyłączeniem:

1. Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej
2. jeśli dany Bank/SKOK lub inny dostawca nie oferuje rachunków bankowych dla konsumentów – wtedy nie ciąży na nim również obowiązek prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych.

5. Kto może wystąpić o założenie podstawowego rachunku płatniczego w Banku?

Podstawowy rachunek płatniczy może założyć wyłącznie osoba fizyczna, która ma status konsumenta i która w chwili składania wniosku nie posiada innego rachunku płatniczego prowadzonego w walucie polskiej. Co istotne, przepisy nie przewidują w tej kwestii żadnego okresu karencji, więc w praktyce tego typu rachunek można założyć niemal bezpośrednio po zamknięciu dotychczasowego rachunku. 

6. Kto może wystąpić o założenie podstawowego rachunku płatniczego w SKOK?

Podstawowy rachunek płatniczy może założyć wyłącznie osoba fizyczna, która ma status konsumenta i która w chwili składania wniosku nie posiada innego rachunku płatniczego prowadzonego w walucie polskiej oraz jest członkiem danej kasy spółdzielczo...